زاهد در زهد و عبادت
عارف در عشق و عرفان
حکیم در حکمت و عقل
عادل در عدالت و آزادی
مجاهد در جهاد
و ...
اما آیا تک تک اینها میتواند ما را به کمال برساند، شهید مطهری در کتاب انسان کامل می گوید:
انسان کامل آن انسانی است که همه ارزشهای انسانی در او رشد کنند و هیچ کدام بی رشد نمانند و همه هماهنگ با یکدیگر رشد کنند و رشد هر کدام از این ارزش ها به حد اعلی برسد این انسان می شود انسان کامل، انسانی که قرآن از او تعبیر به امام می کند:
اِنّی جاعلُکَ لِلنّاسِ اِماماًَ
یعنی تو به حدی رسیده ای که می توانی الگو باشی، امام و پیشوا باشی.
علی (ع) انسان کامل است. برای اینکه «همه ارزشهای انسانی»، «در حد اعلی» و به طور «هماهنگ» در او رشد کرده است. وقتی انسان به هر قسمت از زندگی علی (ع) نگاه می کند می بیند به دنیایی رفته است:
گاهی در دنیای عُبّاد است و گاهی در دنیای زهّاد، گاهی در دنیای فلاسفه است و گاهی در دنیای عرفا، گاهی در دنیای سربازان است و گاهی در دنیای افسران، گاهی در دنیای حکام عادل، گاهی در دنیای قضاوت است.
علی (ع) در همه دنیاها وجود دارد و از هیچ دنیایی از دنیاهای بشریت غایب نیست.
شهید مطهری در بخش دیگری از این کتاب می گوید:
دو نوع انحراف داریم: یکی انحرافاتی که ضد ارزش ها در مقابل ارزشها ایستادگی می کنند؛ مثل آنجا که ظلم در مقابل عدل، خدانشناسی در مقابل خداپرستی و سفاهت و حماقت در مقابل عقل و حکمت می ایستد. ولی شاید بیشترین انحرافات بشر به این شکل نباشد، آنجا که ضد ارزش در مقابل ارزشها می ایستند، زود شکست می خورند.
بیشترین انحرافات بشر به این صورت است که گاهی یک ارزش از ارزشهای بشری رشد سرطان مانندی می کند، به طوری که ارزشهای دیگر را در خود محو می کند. مثل انسانی می شود که فقط یک عضوش رشد کند و عضو های دیگر از رشد باز مانند.
پس انسان کامل یعنی انسانی که قهرمان همه ارزشهای انسانی است، در همه میدانهای انسانیت قهرمان است.
ما نمی توانیم در همه ارزش ها قهرمان باشیم ولی در حدی که می توانیم همه ارزش های را با یکدیگر داشته باشیم؛
اگر انسان کامل نیستیم، انسان متعادل باشیم.
روز در کسب هنر کوش که مِی خوردن روز / دلِ چون آینه در زنگ ظلام اندازد
آن زمان وقت مِی صبح فروغ است که شب / گـرد خرگـاه افق پرده شام اندازد
